Geçen haftaki yazımıza başlık olarak aldığımız soruyu sorarak MEB’de kalite çalışmalarının dayanağı olan mevzuat ve eğitimde kalite adına yapılanlar hakkında kısa bilgi vermiş ve kaliteye ilişkin kavramların eğitimde karşılığını belirtmeye çalışmıştım. Bu yazımızda da kaliteye ilişkin kavramların anlamı konusunda teknik bilgi vermeye devam etmek istiyorum. Zira eğitimde kaliteden vaz geçerek gelişmiş ülkelerin seviyesine çıkmak ve insanımızı en temel hakkı olan ileri, mutlu bir hayat tarzına, refah toplumuna kavuşturmamız mümkün değildir.
3- EFQM Mükemmellik Modeli ve Modelin Eğitim Versiyonu
Model bir kurumun iyi yönetilip yönetilmediğini, üretilen mal veya hizmetin istenilen standartlarda yapılıp yapılmadığını ortaya koyan bir ölçme aracıdır. Yani kurum, eğitim gibi bir hizmet sektöründe iş yapıyorsa, yönetimin hizmet verdiği toplum kesimlerinin (öğrenci, öğretmen, çalışan, işçi, memur, STK, toplum vb.) yürütülen faaliyetlerden memnun olup olmadığını belirleyen bir ölçüm aracıdır. Zira ölçemediğiniz veya ölçmediğiniz bir işi, faaliyeti, hizmeti geliştirmeniz mümkün değildir. Bu manada Model; yöneticilerin/liderlerin, yönettikleri kurumların neyi nasıl yaptığına ve hangi sonuçları elde ettiğine ilişkin neden-sonuç ilişkilerini anlamasını sağlayan bir araçtır.
Bu çerçevede, her kurumun girdileri, süreçleri ve sonuçları (çıktı) olduğu gerçeğinden hareketle “Model’in yönetimi değerlendirmek amacıyla 5’i girdi ve 4’dü de sonuç olmak üzere toplam 9 ana kriteri vardır. Bu 9 ana kriterin altında da girdi ve sonuç kriterlerini sorgulayan 32 Alt kriteri bulunmaktadır.(1)
Mükemmellik Modelinin girdi ve sonuç kriterleri ile alt kriterörnekleri aşağıda gösterilmiştir.(2) Bu bağlamda, Modelin eğitime uyarlanan versiyonu da aşağıda parantez içinde belirtilmiştir.
A- “Girdi Kriterleri”;
1) Liderlik (Yönetim-Organizasyon),
2) Çalışanlar (İnsan Kaynaklarının Yönetimi)
3) Strateji (Planlama)
4) İşbirlikleri ve Kaynaklar (Maddi Kaynaklar ve Bilgi Birikiminin Yönetimi)
5) Süreçlerin Yönetimi (Aynı)
Örnek 1: Liderlik ana kriterinin alt kriteri ve sorgulaması:
a- Liderler kuruluşun yönetim sistemi ve performansına ilişkin iyileştirmeleri NASIL tanımlar, NASIL izler, NASIL gözden geçirir ve yönlendirir vb.?
b-…
“Liderlik (Yönetim-Organizasyon)” ana kriterinde olduğu gibi, yukarıdaki beş ana kriterin her birinin alt kriterlerinde faaliyetlerin “Nasıl yapıldığı” sorgulanarak bilimsel manada cevabının verilmesi istenir.
Örnek 2: İnsan Kaynakları Yönetimi ana kriterinin alt kriteri ve sorgulaması:
a- Eğitim çalışanlarının bilgi birikimleri ve yetenekleri NASIL geliştirilir? vb.
b- …
Modelin bütün ana kriterleri burada belirtildiği gibi alt kriterler esas alınarak soru formatına dönüştürülür, mantıklı ve somut verilere dayandırılarak cevaplandırılması istenir.
B- Sonuç Kriterleri;
6) Müşterilerle ilgili sonuçlar (Öğrencilerin Memnuniyeti ile İlgili Sonuçlar),
7) Çalışanlarla ilgili sonuçlar (Çalışanların Memnuniyeti ile İlgili Sonuçlar),
8) Toplumla ilgili sonuçlar (Velilerin Memnuniyeti ile İlgili Sonuçlar),
9) Temel Performans Sonuçları (Aynı)
kriterlerinden oluşmaktadır. (3)
Sonuçlar için de klasik soru; yukarıda belirtilen girdilerle ne hedeflenmişti ve sonuçta “Ne elde edildi?” Hangi sonuçlar yakalandı? gibi sorulara mantıklı, somut ve ölçülebilir çıktıların elde edilmesi modelin önemle vurguladığı bir husustur.
Bu dört sonuç kriteri ile ilgili elde edilen sonuçların yine bilimsel manada somut verilerle ortaya konulmasının yanında, emsali olan kurumlarla karşılaştırılması da modelin değerlendirme mantığının gereğidir.
6. Kriter, Öğrencilerin Memnuniyeti ile İlgili Sonuçlar ana kriterinin alt kriteri ve sorgulaması;
• Kendilerine, ailelerine, içinde yaşadıkları toplumlarına, insanlığa karşı görev ve sorumluluklarını NE DERECE yerine getirecek şekilde donanımlı kılınmıştır?
• Bilimsel düşünme, araştırma, sorgulama ve iletişim yetilerini NE DERECE geliştirmiştir?
• Analiz ve sentez yapma yeteneklerini NE DERECE geliştirmiştir? vb. sorularla öğrencilerin eğitimden beklentilerinin gerçekleşme durumu somut verilerle yakalanmaya çalışılmaktadır.
7. Kriter, Çalışanların Memnuniyeti ile İlgili Sonuçlar ana kriterinin alt kriteri ve sorgulaması;
Mükemmel kuruluşlar çalışanları ile ilgili olarak kapsamlı performans ve algılama göstergeleri kullanır ve başarılı sonuçlar elde ederler. Bu bağlamda alt kriter aşağıda görüldüğü şekilde soru formatına dönüştürülür ve somut veriler istenir.
• Çalışanların (Öğretmenlerin) gereksinim ve beklentilerini esas alan temel sonuçlar ve belirlenen hedefler neydi ve bu konuda “NE” elde edilmiştir?
• Çalışanlarla (Öğretmenlerle) ilgili olarak geriye doğru en az üç yıl olumlu veya sürekli iyi performans gösteren “NE” gibi sonuçlar elde edilmiştir? vb. alt kriterler soru formatına dönüştürülerek bu sorulara cevap olacak şekilde yakalanan sonuçların somut verilerle ortaya konulması istenir.
Modelin ortaya koyduğu kriterler çerçevesinde yapılan sorgulama ile kurumun adeta röntgeni
çekilir ve kaliteli hizmetin önündeki bütün engeller tespit edilerek önlemler geliştirilir. Bu sorgulama ile kurumsal özdeğerlendirmemantalitesi de geliştirilmiş olur.
Yukarıda ana hatları belirtilen modelin bütün kriterleriokullarımızda uygulamaya başlanmış ve çok olumlu sonuçlar alınmıştır. Bu kapsamda ödül alan onlarca okulumuz ulusal basında;
• “Eğitimde Kalite Ödülü Alan Okul/Kurumlar belli oldu”,
Resim 1- Bursa Yıldırım Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesinin Kalite Ödülünü aldığı sahne…
• “Eğitimde Kalite Ödülü Yarışmasında;
✓ Yılın Kaliteli Okulu/Kurumu ve
✓ Yılın Kaliteli Ekibi Kategorilerinde Ödüller Sahiplerini buldu.” vb. başlıklarla
kamuoyunun gündemine getirilmiştir.
Resim 2- Karaman’da okullar ekip ve kurum kategorisinde eğitimde kalite ödüllerini aldı. (2014)
Mükemmellik Modelinin eğitime uyarlanan versiyonu ile kalite çalışmaları özellikle eğitim yöneticileri, öğretmen ve öğrenciler arasında büyük bir heyecan oluşturmuştur. Eğitimde kalite uygulamalarının bir gereği olarak öğretmen, öğrenci ve veli temsilcilerinin okul yönetimine katılımı yeni bir yönetim kültürünün hayata geçirilmesini sağlamış ve hizmet sektöründe okullarımız, kaliteli hizmet sunma konusunda proje tabanlı çalışmaları ile fark yaratmışlardır.
Kaynakça:
1- https://tr.wikipedia.org/wiki/EFQM
2- https://www.kalder.org/efqm_mukemmellik_modeli
3- EFQM – Vikipedi (wikipedia.org)
